Меньше недели осталось до проведения важного политического события для страны – общереспубликанского референдума, который состоится 5 июня. Избирателям советуют заранее узнать, на каком участке им предстоит голосовать. Астанчане могут сделать это онлайн, передает МИА «Казинформ» со ссылкой на официальный сайт акимата Нур-Султана. Акимат города Нур-Султан запустил сервисы по поиску участка для голосования в режиме реального времени. Для этого необходимо лишь ввести свой ИИН. Сервисы позволяют получить номер участка, здание, адрес, контактный телефон. Проверить информацию можно посредством: - Веб-портала акимата г.Нур-Султан referendum.astana.kz . - Чат-бота в мессенджере Telegram (t.me/ns_referendum_bot) - Мобильного приложения Smart Astana. - Единого контакт-центра iKomek по телефону 109 в режиме 24/7. Операторы будут отвечать на телефонные звонки, принимать обращения. Жители смогут получить консультацию по вопросам касательно проведения референдума. Вместе с тем по инициативе акимата города Нур-Султан совместно с партнерами запущены сервисы по поиску участка для голосования в мобильных приложениях Kaspi.kz (на главной странице баннер «Республиканский референдум 5 июня») и Halyk Homebank в разделе «Госуслуги» вкладка «Референдум 5 июня».

https://www.inform.kz/ru/servisy-po-poisku-uchastka-dlya-golosovaniya-v-rezhime-onlayn-zapustili-v-stolice_a3938823

Қазақ даласында рулық, тайпалық, хандық-мемлекеттік түсінік қалыптаса бастағаннан бері жалпыға ортақ белгілі бір тәртіпке деген сұраныстың туындағаны сөзсіз. Десе де бұл туралы құжатты деректер жоқтың қасы. Не болмаса бұл түсініктер тіпті де қағаз бетіне түспеген, не болмаса жаугершілік заманындағы соғыс салдарынан ізім-қайым жоғалған.

Осы күнге дейін бар екендігі нақты дәлелденіп, қандай да бір тарихи дәлелі бар болып саналатын ең көне заң – Шыңғыс ханның «Ұлы жасағы». Қазіргі таңда бұл заңның түпнұсқасы сақталмағаны туралы бірден айтуымыз керек. Бірақ бұл заңның таңбаға түсіп, нақтылы күшке ие болғаны туралы тарихи деректер жетіп артылады. Мысал ретінде Шыңғыс ханның: «Мемлекеттің меншігін жөнге салып, дау-дамайларды реттеп, ол туралы көк дәптерге жазып отыруы шарт, Шихихутугтің менімен келісіп шешіп, ақ қағазға көк сиямен түсірген хаттамаларын ұрпақтан ұр­паққа дейін ешкім бұзбайтын болсын», деген сөзі тарихта қал­ғанын айтуға болады.

Шыңғыс ханның ғұмырын зерттеуші ғалымдардың дерегіне сүйенсек, бұл шамамен 1210 жылдар болуы керек. Демек, бұл – Қазақ даласындағы алғашқы ресми заң. Қисаптың қисынына салсақ, қазіргі Ата Заңға дейінгі аралықта қазақ даласындағы заңдар эволюциясы шамамен 800 жылдам астам уақытты алады.

Осы сегіз ғасыр ішінде көк дәптердің келбеті құрылған мемлекет, өзгерген өркениет пен жаңа басқару жүйесіне ауысуы секілді тарихи факторларға орай бірнеше мәрте толықтырылып келді. Мәселен, «Есім ханның ескі жолы», «Қасым ханның қасқа жолы», әз Тәуке хан тұсындағы «Жеті жарғы» заңдары болып таңбаланғанын шежіре беттері шатаспай парақтап береді.

Иә, әлбетте бұл біздің төл заңдарымыз. Мұндай бақытты қайта сезіну тек тәуелсіздік алған­нан кейін ғана бұйырды бізге. Егемен елдің ең басты құжаты, ең асыл кітабы Конституция сахнаға шыққан шақ еді ол кез. Бүгінгі тарқатылар тақырыптың төркіні де осы тақырыпқа келіп ат байлап отыр.

Президентіміз наурыз айын­дағы Жолдауында еліміздің сая­си жүйесіне ауыз толтырып айтарлық ауқымды өзгерістер жасайтынын мәлімдеген болатын. Тәуелсіздік тарихындағы ең күрделі сыннан аман өтіп, да­уылды еңсергендегі тыныштықтан соң бұл Жолдаудың жолы да, жөні де басқаша болатынына елі сеніммен қарап, үмітпен күткен еді. Алқалы жиында алаш жұрты арманы орындалардай ауқымды бастамалардың куәгері болды. Соның ең бастысы – Ата Заңымызға енетін өзгерістер туралы ұсыныс еді.

Мемлекет басшысы көп ұза­май бұл басты құжатқа енетін өзгерістер мен толықтырулар халықтың таңдауы болуы тиіс екенін атап өтіп, референдум өтетінін мәлімдеген болатын. Соған сәйкес елімізді демократияландыру бағытында үлкен қадамдар жасалу көзделіп отыр.

Референдум – мемлекетіміздің межелі уақыттан бері орын алып отырған ең елеулі саяси оқиғасы болғалы тұр. Қазіргі Ата За­ңы­мыз соңғы рет осыдан 27 жыл бұрын жалпыхалықтық референдумда қабылданған болатын. Ал басты заңға одан кейінгі жылдары енгізілген өзгерістер Парламент қабырғасында мақұл­да­нып, халықпен еш санаспай бе­кітіліп келді. Әлбетте, бұл үр­діс ел Президенті Қасым-Жо­март Тоқаев ұсынған «Ха­лық үніне құлақ асатын мем­лекет» тұ­жырымдамасына қара­ма-қай­шы құбылыс. Конс­титу­ция­лық өзгерістерді осынша уа­қыт­тан кейін халықпен кеңесіп қабылдауға деген талпыныс ең әуелі демократияға деген ұмты­лыс болса, кейінгісі алдағы жос­пар­ланған референдумның да ма­ңызын, салмағын өсіретін қадам болмақ.

Енді, біз алдағы жоспар­лан­­ған референдум барысында Кон­сти­туцияға енгізілетін өз­ге­ріс­тердің негізгі ерекшеліктері мен маңызды бастамаларына тоқ­та­лып өтсек.

Бірінші кезекте, әлбетте ең ма­ңыз­ды өзгеріс – мемлекеттік бас­­қа­ру жүйесіндегі мо­дель­­дің өз­гер­уі. Елі­міз­ «супер­пре­зиденттік» басқару үлгі­сінен мықты Парламенті бар президенттік республика формасына көшеді. Демек алда­ғы уақытта Парламенттің ықпа­лы, Үкіметтің есептілігі артатын бола­ды. Президент өзінің өкі­лет­тігі кезінде партиядан шы­ғады. Осылайша, ол барлық саяси күштер мен партиялардан дербестігін сақтай алады. Бұл үрдіс елдің саяси жүйесіне айтар­лық­тай жаңғыру әкеліп, партиялар арасындағы бәсекелестікті арттыратын болады.

Осы тұста аса мән беріп айта­тұғын бір дерек бар. Осы өзге­ріс­тер мен толықтырулардың кезінде Мемлекет басшысы өзі­нің өкілеттігін немесе билігін күшейту үшін бірде-бір өзгеріс жасауға ұсыныс білдірген жоқ. Керісінше, бас құжатқа таң­ба­ла­натын барлық дерлік өзгеріс биліктің басқару институттарын күшейтуге бағытталған.

Мысалы, Мемлекет басшысы бұдан былай облыс әкімдерінің өкім­дерін жоя алмайды. Аудан­дық, ауылдық әкімдерді қыз­ме­тінен ала алмайды. Бұл, түптеп келгенде, Президентіміз айт­қан­дай үйлесімді және теңгерімді жүйені нығайтуға бағытталған шешімдердің басы ғана.

Иә, жоспарланған өзгерістерді әр қазақстандық сезіне алады. Бұдан былай жергілікті атқарушы билік органдары мен жергілікті өкілді органдардың жұмысы үл­кен өзгеріске ұшырамақ. Бір сөзбен айтқанда, олардың дер­бес­тігі артады.

Ата Заңымызға енетін тағы бір айтарлықтай жаңалықтың бірі һәм бірегейі – жер мәселесіне қатысты. Иә, тамыры терең тарихымыздың қай кезеңінде болсын қазақ үшін жер мәселесі қашанда өткір тұрған-ды. Қазіргі уақытта да қоғам арасындағы беті ашық жара секілді ащы мәселе осы жер төңірегінде тұр­ға­ны дәлелді талап етпейтін ақи­қат. Президентіміз ұсынып отыр­ған мәселеге сәйкес осы жер мәселесі түбегейлі шешіліп, тұтастай халық меншігіне өтетін болды. Жер және оның қойнауы, су көздері, өсімдіктер мен жануарлар дүниесі, басқа да табиғи ресурстар халыққа тиесілі болады. Бұрын бұл мемлекеттік меншік еді.

Жалпы алғанда мемлекетті басқару ісіндегі ең маңызды құрал – сенім. Ал сенімді ұялататын ең үлкен күш – әділеттілік. Пре­зидент ұсынып отырған осы рефор­малардың түпкі негіздері «әділдік» деген асыл ұғымға сая­ды.

Бұл тұста конституциялық сот­тың құрылуы, сөз бостандығы мен журналистер қауымының жұмыстарына жаңа серпін беру, мемлекеттік қызметтегілерге ашық­тық ұстанымын ұстауды талап ету секілді ұсыныстар ха­лық пен қоғам тарапынан жылы қабылданып жатқанын бай­қауға болады. Себебі әділдік пен ашықтық болмаған жағдайда мемлекетке де, қарапайым адам болашағына деген де сенімнің болуы неғайбыл.

Мемлекет басшысы ұсынып отырған Конституциялық рефор­ма­ның басты мақсаты да осы қағидаларды іс жүзінде көрсету болып табылса керек.

Референдум – маңызды сая­си оқиға. Конституциялық реформаның мәнін халыққа түсіндіру жұмысы қызу жүруде. Осы жұмыстардың аясында Amanat партиясы штабының мүшесі ретінде өңірлерді аралап халықпен, еңбек адамдарымен көптеген жылы жүздесулер өткіздік. Біз барған Шымкент, Жамбыл, Шығыс Қазақстан, Қостанай халқы бұл саяси ре­фор­мадан жыл келгендей жа­ңа­лық пен өмірлерін өзгерте­тін жақсылық күтіп отыр. Өңір­лер­дегі азаматтарымыздың Мем­лекет басшысының саясатын қуат­тайтынын, қолдайтынын аңғар­дық. Елдің өзгерістерге деген ықыласы ерек. Енді осы қолдауымызды іс жүзінде көрсету маңызды деп білеміз. Сондықтан, азаматтарымызды 5 маусым күні өтетін жалпыреспубликалық референдумға белсенді қатысуға шақырамыз. Қай заң болсын не өзгерсе, не толықса тарихи кезеңнің бастауында тұра­ды. Шыңғыс ханның «Ұлы жаса­ғы­нан» бергі заңдар эволюциясы да осы көріністі растайды. Бұл – тарихтың жаңа беті. Сондықтан «Жаңа Қазақстан» түсінігі құр бос сөз бен ұран емес, «Екінші Республиканың» есігін ашатын ұлы сапардың кіріспе сөзі деп қабылдау шарт.

Берік УӘЛИ,

«Хабар» Агенттігі» АҚ Басқарма төрағасы

https://egemen.kz/article/313486-ata-zanh-evolyutsiyasy

Елордада Астана IT университетінің базасында конституциялық реформаларды нақтылауға арналған «Референдум-2022: Қазақстан Республикасының саяси жүйесін қайта құру» тақырыбында дөңгелек үстел өтті.

Іс-шараға Астана IT универ­си­тетінің оқытушылары, қыз­мет­керлері, сондай-ақ студенттері қатысты. Офлайн форматта ұйым­­дастырылған жиынға Сенат депутат­тары Владимир Вол­ков, Қанат­бек Сафинов, Андрей­ Лукин қатысты. Депу­тат­тар Конституцияға ұсынылып отырған өзгерістер мен толық­ты­рулардың мән-мағы­на­сын түсін­дір­ді.

Мәселен, жаңа Конституцияда Президент жақындарын басшылық қызметтерге тағайындауға шек­теу қою ұсынылған. Яғни су­пер­пре­зиденттік басқарудан мық­ты Парламенті бар пре­зидент­тік жүйеге көшуге нақты қадам жасалып отыр. Сондай-ақ Мәжіліс немесе мәслихат депутаты сайлауына партияға мүше болмай-ақ үміткер ретінде қатыса алады.

Сонымен қатар тарих ғылым­да­рының докторлары, Astana IT университеті Қоғамдық ғылым­дар кафедрасының профессорлары Нұрбек Шаяхметов пен Сәуле Мамытова республикалық референдумның тарихи маңы­зы мен мәніне тоқталды. Универ­си­тет­тің студент жастары атынан Астана ІТ университетінің 1-курс студенті Батырхан Бейсембеков сөз сөйледі.

Жиын соңы сұрақ-жауап фор­матында өрбіді. Сенаторлар сту­дент­терге Парламент ғи­маратында тағылымдамадан өту­ді ұсынды. Баяндамашыларды ұйып тыңдаған жастар сұрақтарын жау­дырды. Әсіресе Қазақстанға суперпрезиденттік басқаруға көшудің маңызын, Мемлекет басшысы қандай өкілеттігінен бас тартудың мән-мағынасын сұрады.

«Студенттер өмірде өте бел­сен­ді позиция ұстанады. Өте өткір сұрақтар қояды. Оларды ыңғайсыз деп айтпас едім, сауалдары шынайы, ашық. Осы сұрақтардан аудиторияның пікір­таласқа белсенді қатысқанын, жас­тардың жанып тұрған көзін көр­дім. Олардың референдумға келіп, өз таңдауын жасайтынына сенімдімін», деді А.Лукин.

https://egemen.kz/article/313499-sayasi-dguyeni-quru-dgoldary-talqylandy

Конституциялық реформа нені көздейді? Неліктен референдумға қатысу маңызды? Орталық коммуникациялар қызметі алаңында өткен брифингте сарапшылар осы сұрақтар төңірегінде ой-пікірлерін білдіріп, саяси кезеңнің маңыздылығын түсіндірді.

«Жаңа Қазақстан мен Екінші республика идеясын қоғам бірте-бірте түсініп келе жатыр», деп есептейді Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ проректоры, заң ғылым­да­рының докторы, профессор Еркін Оңғарбаев. «Ел азаматы ретінде осы үдерістер туралы өз түсінігімді білдіргім келеді. Ең бастысы, бұл саяси реформа әділетті қоғам идеясы екенін ескеруміз қажет. Бұл жайында Президент Қасым-Жомарт Тоқаев та айтқан болатын», деді сарапшы. «Жаңа Қазақстан мен Екінші респуб­лика идеяларын қоғам бірте-бірте түсініп келеді. Неліктен? Себебі дамудың 30 жылында біз белгілі бір жетістікке жеттік, тәуелсіздігіміз нығай­ды, бірақ қоғам белгілі бір «індеттерден» тұратын әділет­сіз сәттерден кейін сұрақ­т­ар қоя бастады. Бұл непотизм, сыбайлас жемқорлық. Қоғам үшін бұл мәселелер өткір тұр. Президенттің байлығымыздың 50%-ын иемденген жүздеген адам туралы сөзі кездейсоқ емес. Әрине, бұл халықтың көпшілігінің наразылығын тудырады. Бұрын негізгі тезис «алдымен экономика, содан кейін саясат» болатын. Ел Президенті біздің қазақстандық қоғамда демократиялық негіз­дер­ді іске асыру үшін саяси реформалар, саяси жаңғырту жүр­гізу қажеттігін айтады. Оның сөздері іспен келіспейді. Ол партиядан шығып, біздің қоғамда жұмыс істейтін бар­лық партиялардың бәсекеге қабілетті болуы үшін партияға мүшелігін тоқтататынын айтты. Осыған байланысты саяси бәсекелестік нәтижесінде біздің қоғам осы тұрғыдан әділетті болады деп сенемін», деді ғалым.

Сондай-ақ ол прези­дент­тің жақын туыстары ква­зи­мем­лекеттік секторда саяси мем­лекеттік және басшылық лауазымдарды атқармауы туралы көзқарасын білдірді. «Бұл да барлық мемлекеттік қызметшілер мен халық үшін адамгершілік қағидаттарды әр адам өзінен бастауы тиіс екендігінің үл­гісі. Осы призма арқылы әділ қоғамның элементтері іске асырылатын болады», деді профессор.

Ал Президент жанындағы ҚСЗИ директорының орынбасары Алуа Жолдыбалина осы жылдың мамыр айында референдум туралы халықтың пікірін білу мақсатында са­уалнама жүргізгендерін айтып, нәтижесімен бөлісті. Сауалнама қорытындысы бойынша ха­лықтың 76,4 пайызы референдумды қол­дай­тынын білдір­се, 70 пайызы бұл саяси оқиғадан хабардар, яғни, саяси науқанның нені көздейтінін білетінін жеткізген. Ал 66,4%-ы маңызды іс-шараға қатысатынын айтқан. Брифингте Алуа Жолдыбалина өзге мемлекеттерден мысал келтірді. «Референдум – бұл алдымен халық пен билік ара­сындағы қарым-қатынас. Мысалы, Скандинавия елдері­нің билігі халықты идея көзі деп санайды. Олардың пікірлері арқылы мемлекетті басқаруда маңызды шешім қабылдайды. Сондықтан Президенттің бұл шешімі мен ұсынысы тәжі­ри­беден алынған, мұны «Халық үніне құлақ асатын» мемлекет құрудың алғышарты деп білемін», деді ол.

«Бүгінде әлеуметтік желі­лерде халық Президенттің парақшасын белгілеп, көмек сұрайтын жағдайлар көп. Осы орайда, Мемлекет басшысы Парламент, Мәжіліс, әкімдердің атқаратын қызметі мен рөлін айқындап берді. Бұл да дұрыс шешім, Жаңа Қазақстанға бастар оң қадам», деді сарапшылар.

https://egemen.kz/article/313500-konstitutsiyalyq-reforma-neni-kozdeydi

Предстоящий референдум – еще одно доказательство того, что Казахстан стремится вписаться в общемировую политическую систему управления.

Любое государство – это, прежде всего, четкая система управления, где каждому есть место для участия. По­этому, участвуя в референдуме по изменению и дополнению Основного закона Республики, мы в праве рассчитывать и на изменения всей жизни в Казахстане. И тем самым построим Вторую республику.

Меня особо заинтересовала 87-я статья проекта, где говорится о назначении акимов областей, городов республиканского значения и столицы. Это команда Главы государства, и она должна утверждаться им с согласия депутатов маслихатов.

А каков у нас механизм вы­движения кандидатов в акимы? Кто его определяет и всегда ли он отвечает интересам страны? Субъективизма здесь еще много...

Скажу и о другом – об исполнении решений и рекомендаций Президента на местах. Президент объявил 2022 год Годом детей, а это значит, что его представители в регионах должны принять особые меры по поддержке всего, что связано с миром детей.

Мы в редакции единственной в республике детской региональной газеты рассчитывали, что нам будет дана возможность расширить издание и нам удастся выпускать несколько полос на государственном языке. Но из-за позиции местной власти этого не удалось сделать. И это лишь один пример отсутствия контроля по вертикали исполнения решений Президента сверху донизу.

Убежден, обновленная Конституция даст нам возможность усилить местную власть, поднять уровень доверия к ней, поможет Президенту повысить эффективность управления регионами. Ведь именно от всех этих составляющих и зависит быть или не быть Новому Казахстану.

https://kazpravda.kz/n/kazahstan-stremitsya-vpisatsya-v-obshchemirovuyu-politicheskuyu-sistemu-ekspert/