Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес
Соңғы жылдары Қазақстанда сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте белсенді қызмет байқалды. 2015 жылдан бастап Қазақстанның сыбайлас жемқорлыққа қарсы жаңа стратегиясы қалыптасты. Мемлекет тарапынан қабылданып жатқан түрлі шараларға қарамастан, ел әлі де қажетті нәтижелерге қол жеткізе алмай отыр.
Субъектілер арасындағы өзара іс қимыл түріне байланысты сыбайлас жемқорлықтың негізгі түрлерін ажыратуға болады:
Тұрмыстық сыбайлас жемқорлық, яғни азаматтар мен мемлекеттік қызметшілердің өзара іс-қимылы. Оның мәні-шенеуніктердің мемлекеттік қызмет үшін түрлі сыйлықтар мен басқа да игіліктер алуы. Сыбайлас жемқорлықтың бұл түріне непотизмді де жатқызуға болады. Бұл кезде лауазымды тұлға өз өкілеттіктерін пайдалана отырып, жақын туыстарын, жұбайларын немесе жекжаттарын пайда алу үшін жоғары ақы төленетін жұмыспен немесе қызметпен қамтамасыз етеді.
Іскерлік сыбайлас жемқорлық-сыбайлас жемқорлықтың бұл түрінде билік өкілі мен бизнес арасындағы заңсыз кооперация қарастырылады. Көп жағдайда бұл келісімшарттар жасасу және "кері қайтару" алу кезінде байқалады.
Саяси сыбайлас жемқорлық-бұл жоғары дәрежелі басшылық пен Жоғарғы соттардың өзара әрекеті. Сыбайлас жемқорлықтың бұл түрі Заңсыз мінез-құлқы ел азаматтарының мүдделеріне нұқсан келтіретін мемлекеттік саясатты жүзеге асыруға әкеп соғатын адамдардың жоғары тұрған топтарына жатады.
Қазақстандықтар түрлі анықтамалар алу кезінде және білім беру және медициналық мекемелерде, сондай-ақ құқық қорғау органдарында мемлекеттік қызметтерді алуды жеделдету кезінде сыбайлас жемқорлық фактілеріне тап болды.
Қарсыласудың негізгі объектісі халық арасындағы тұрмыстық сыбайлас жемқорлық болып қала береді. Сонымен бірге Қазақстандағы іскерлік (бизнес) сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл мемлекеттік сатып алу кезінде лауазымды тұлғалардың пара берумен, пара беру және кері қайтарып алу фактілерінен басталды.
Бұған дейін сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарды анықтау, жолын кесу, алдын алу жөніндегі функциялар өз құзыреті шегінде прокуратура, ұлттық қауіпсіздік, ішкі істер, мемлекеттік кірістер, әскери полиция органдарына, сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметке, Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Шекара қызметіне жауапкершілікке жатқызылғанын атап өткен жөн. Ал, жаңа заң күшіне енген кезде сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс – қимылдың негізгі субъектісіне мамандандырылған уәкілетті орган-сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет жатқызылды. Қазіргі уақытта парақорлық фактілерімен Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін "сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі" органы (бұдан әрі-агенттік) айналысады. Еліміздің барлық дерлік облыс орталықтарында Antikor агенттігінің бөлімшелері бар.
Қоғам арасында пара алу және беру, лауазымдық өкілеттіктерді теріс пайдалану сияқты сыбайлас жемқорлық түрлері жиі кездеседі. Соңғы үш жылда пара алу фактілерінің азаюына қарамастан, бұл қылмыс қазақстандық қоғам үшін өзекті болып қала береді. Ел азаматтарының пара беруі де өзекті мәселе. Соңғы жылдары мұндай қылмыстың саны 260 жағдайға дейін өзгеріп отырады, бұл халық арасында сыбайлас жемқорлықтың осы түрінің кең таралғандығын көрсетеді. Мемлекеттік қызметшілер арасында лауазымдық өкілеттіктерді теріс пайдалану мәселесі де өзекті болып қала береді.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес шенеуніктер, мемлекеттік қызметшілер арасындағы парақорлық фактілерімен және оған қарсы тұру үшін жаңа орган құрумен шектелмейтінін түсіну керек. Бұл "соғыс" баланы балабақшада сыбайлас жемқорлыққа "нөлдік төзімділік" қағидаттарын оқытудан бастап тиімді заңнамалық базаны әзірлеуге және енгізуге дейін мемлекет өмірінің әртүрлі салаларында түбегейлі шаралар мен өзгерістерді талап етеді. Әрине, бұл жүйеде еліміздің бірінші тұлғаларының сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жасауға және осы "шайқасты" ең алдымен, өз ортасынан бастауға дайындығы да үлкен рөл атқаратын болады.
Жарқайың аудандық сотының аға сот приставы М. Асанбаев.
