САРА ИДРЫШЕВА, ЧЛЕН РАБОЧЕЙ ГРУППЫ ПО ВЫРАБОТКЕ ПРЕДЛОЖЕНИЙ О ВНЕСЕНИИ ИЗМЕНЕНИЙ И ДОПОЛНЕНИЙ В КОНСТИТУЦИЮ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН, ЧЛЕН НКС КОНСТИТУЦИОННОГО СОВЕТА РК, Д. Ю. Н., ПРОФЕССОР КАЗГЮУ

В Послании Президента РК Касым-Жомарта Токаева от 16 марта 2022 года «Новый Казахстан: путь обновления и модернизации» сказано, что «следует срочно приступить к разработке нового пакета структурных реформ в экономике и государственном управлении с учетом стратегии политической модернизации».

Главой государства поставлена задача о проведении не только политической, но и экономической реформы.

По сложившейся за три с лишним десятилетия практике экономичес­кие реформы означали переход на так называемые рыночные отношения. Основным институтом экономичес­кой системы государства стал рынок, а его главными постулатами – свободное предпринимательство и свободная конкуренция. В этих условиях практически единственным способом правового регулирования экономических отношений является закрепление единых подходов, основных начал построения новых экономических отношений в Основном законе государства, что логичес­ки создает условия для дальнейшего системного и поступательного движения в сфере регулирования рыночных отношений.

Говоря о конституционных основах экономических отношений в Рес­публике Казахстан, следует иметь в виду роль и место Конституции в сис­теме актов, закрепляющих основы экономической системы правового государства. В Конституции закреп­ляются нормы-принципы, то есть основные начала, которые определяют фундаментальные, базовые основы экономической системы страны, находящие затем более детальную регламентацию в отраслевом законодательстве.

Формально-юридический анализ содержания Конституции Республики Казахстан 1995 года показывает, что хотя в ее содержании отсутствует буквальное упоминание об экономических отношениях, множество норм имеет прямое отношение к основополагающим аспектам правового регулирования экономики нашего государства.

В контексте рассматриваемой темы ключевое значение имеют нормы пункта 4 ст. 26 Конституции, закрепившие принцип свободы предпринимательства: «Каждый имеет право на свободу предпринимательской деятельности, свободное использование своего имущества для любой законной предпринимательской деятельности».

Дальнейшая реализация конс­титуционного принципа свободы предпринимательской деятельности нашла закрепление в Гражданском кодексе Республики Казахстан, законах о развитии предпринимательства, а ныне – в Предпринимательском кодексе Республики Казахстан и других.

Одним из необходимых условий развития цивилизованных рыночных отношений является недопущение захвата рынка организациями-монополистами и недобросовестными конкурентами. Поэтому неразрывной составляющей рассматриваемого выше принципа является сопутствующее ему конституционное ограничение: «Монополистическая деятельность регулируется и ограничивается законом. Недобросовестная конкуренция запрещается».

В Послании 2022 года также отмечено, что важно «обеспечить честную и открытую конкуренцию, навсегда искоренить все искусственные монополии… в экономике…».

Вместе с тем реализация принципа свободы предпринимательства в условиях рыночных отношений ограничивается не только в сфере монополизма и недобросовестной конкуренции. Как указано в статье 1 Конституции, высшими ценностями в Казахстане как демократическом, правовом и социальном государстве являются человек, его жизнь, права и свободы. В республике признаются и гарантируются права и свободы человека в соответствии с Конституцией, именно они определяют содержание и применение законов и иных нормативных правовых актов. Это означает, что содержание законодательных и подзаконных актов, регулирующих рыночные отношения, не должно нарушать права и свободы человека.

Важность данного положения была еще раз подчеркнута в Послании-2022: «Серьезно усилится механизм защиты конституционных прав и свобод граждан. Считаю, что это приведет к повышению ответственности чиновников за качество принимаемых ими актов». Как отмечал Глава государства: «События начала января обнажили социальные проблемы, копившиеся в Казахстане годами, в том числе усугубившееся имущественное расслоение <...разрыв между богатыми и бедными попрос­ту достиг недопустимого уровня».

В качестве одного из основополагающих принципов деятельности Республики в Конституции определено «экономическое развитие на благо всего народа» (п. 2 ст. 1). Данный конституционный принцип раскрывает суть социального государства, каковым конституирует себя Республика Казахстан. Тем самым целью введения рыночных механизмов экономического развития является «благо всего народа», всеобщее благосостояние. Реализации данного положения служат нормы ст. 20 и Главы 6 Предпринимательского кодекса: «Государством гарантируется и поощряется внедрение субъектами предпринимательства в своей деятельности социальной ответственности».

Однако презумпция социальной роли рыночной экономики и социальной роли бизнеса у нас находится еще на низком уровне, об этом было вновь заявлено Президентом Касым-Жомартом Токаевым на встрече с представителями отечественного бизнеса 21 января 2022 года. В этой связи в качестве основных принципов новой экономической политики Главой государства названы не только социальная ответственность предпринимателей, но и честная конкуренция, налоговая честность бизнеса. 19 мая 2022 года Президент Республики Казахстан на встрече с представителями бизнеса призвал их к активному участию в разработке Новой экономической политики, которая будет представлять «доктринальный документ», включающий в себя основные компоненты всех экономических политик: налоговой, бюджетной, денежно-кредитной и так далее.

Исключительно важным для нашей страны было конституционное закрепление возможности передачи земельных участков в частную собственность (п. 3 ст. 26). Исторически у кочевых народов право на землю отождествлялось с имущест­венными правами не только на определенный, ограниченный в пространстве земельный участок, а с возмож­ностью населения в зависимости от времени года владеть и пользоваться различными, немалыми по территории земельными угодьями, свободно кочевать по ним с целью обеспечения скота (а следовательно, и самого населения) надлежащим пропитанием. Отсюда право народа на землю и сама земля кочевников, включая иные природные ресурсы, признавались священными. В этой связи представляются отвечающими чаяниям народа предложения о внесении изменений в ст. 26 Конституции о принадлежности не только земли, но и иных природных ресурсов народу Казахстана.

Вместе с тем в статье 6 Конституции закреплено основное начало о том, что собственность обязывает служить общественному благу. Данный принцип предусматривает, что право собственности, хотя и относится к абсолютным правам, в то же время не является правом безграничным; имущество, принадлежащее лицу на праве собственности, не должно использоваться во вред иным лицам и всему обществу.

В качестве обязательств, налагаемых на обладателей права собственности и иных вещных прав, закреплены нормы о запрете собственникам причинения вреда иным участникам гражданского оборота, окружающей среде, о возложении на них бремени содержания своего имущества и другое. Так, законом от 3 января 2022 года в пункт 3 ст. 92 Земельного кодекса внесены изменения о сокращении срока принудительного изъятия неиспользуемых сельхозземель с двух лет до одного года. В апреле текущего года Президент РК вновь указал на необходимость усилить контроль за процессами рационального землепользования и возврата неиспользуемых земель.

Следует отметить также, что само государство является не только органом политической власти, но и участником рыночных экономических отношений в качестве собственника и обладателя иных вещных прав. Государство владеет, пользуется и распоряжается своим имуществом на принципах равенства с иными субъектами хозяйствования. В качестве одной из форм управления своим имуществом государство создает коммерческие юридические лица в виде государственных предприятий, национальных компаний и холдингов, передавая им права владения и пользования государственным имуществом.

Вместе с тем Президент Касым-Жомарт Токаев уже в текущем году неоднократно критиковал деятельность нацкомпаний и ФНБ «Самрук-Қазына», который «стал громоздкой структурой с непрозрачной системой». В них действует «неэффективная система закупок, трудовые конфликты, убыточность, незавершенность масштабных проектов, чрезмерные расходы на содержание», тогда как «от эффективного функцио­нирования «Самрук-Қазына», активы которого составляют около 60% ВВП Казахстана, напрямую зависит развитие всей экономики страны», поэтому ФНБ играет ключевую роль в управлении стратегическими активами страны.

В этой связи государством преду­смотрены меры по сокращению квазигосударственного сектора, повышению его эффективности, прозрачности и подотчетности. А в проекте закона о внесении изменений и дополнений в Конституцию РК предусмотрены нормы о запрете близким родственникам Президента занимать не только политические должности, но и должности руководителей субъектов квазигосударственного сектора.

Значительную долю участников рыночных отношений с участием государства составляют не просто хозяйственные общества и товарищест­ва, а их объединения, именуемые в международном экономическом обороте общим термином «группа компаний» – нацкомпании и нацхолдинги, национальные управляющие холдинги, СПК, квазигосударственные предприятия. Деятельность таких компаний представляет публичный интерес, по этой причине она должна осуществляться с высоким уровнем обеспечения прозрачности и полного соответствия принципам корпоративного управления ОЭСР, о чем говорилось и Президентом Касым-Жомартом Токаевым.

Регулирующее воздействие на рыночные отношения государство оказывает посредством таких экономических инструментов, как бюджетная и налоговая политика, предоставление кредитов, создание и поддержка конкурентной среды, поддержание необходимой доли учас­тия государства в экономике и так далее. Как констатировано в новой Концепции развития государственного управления, ныне процессы стратегического и бюджетного планирования ввиду разрозненности не в полной мере позволяют обеспечить достижение задач долгосрочного устойчивого развития страны.

Рыночный характер экономики Казахстана нашел отражение также и в нормах-принципах о праве на труд. Так, статьей 24 регламентировано, что каждый имеет право на свободу труда, свободный выбор рода деятельности и профессии, принудительный труд запрещен. Норму ст. 24 в части оснований привлечения граждан к такому труду ныне предлагается изменить, поскольку к принудительному труду можно привлечь не только на основании приговора по уголовному делу, но и на основании судебного акта о приз­нании виновным в совершении адми­нистративного правонарушения.

Анализ конституционных основ рыночных отношений требует также отражения роли органов государства в регулировании таких отношений. Так, Президент Республики Казах­стан определяет основные направления внутренней и внешней политики государства, в том числе экономической и социальной политики (ст. 40). Конституцией определено, что векторы экономической и неразрывно связанной с ней социальной политики в рыночных условиях определяет Правительство Республики Казахстан (ст. 66).

Новеллой, вытекающей из Послания Президента 2022 года, является исключение из Конституции права Главы государства отменять или приостанавливать действие актов акимов областей, городов респуб­ликанского значения, снимать с должности районных и сельских акимов (статьи 87 и 88). Усиливается статус Счетного комитета, в том числе и его название – Высшая аудиторская палата.

Все действия государственной власти должны быть социально ориентированы, направлены на воп­лощение конституционных основ рыночной экономики в повседневной жизни. Экономические отношения должны базироваться на социальном партнерстве между человеком и государством, как это отмечено в Послании 2022 года.

Учитывая низкий уровень социальной ответственности отечественных предпринимателей, отсутствие в течение длительного времени уполномоченного государственного органа по защите потребителей, пока еще недостаточно четкий статус инс­титута уполномоченного по правам человека, защита прав человека в нашем государстве требует особого внимания. Данный вопрос в Казахстане особо актуален, особенно обострились проблемы населения в период переживаемой ныне пандемии и инфляционных процессов. В этой связи как никогда актуальным видится предложение Президента Республики о повышении роли уполномоченного по правам человека путем закрепления соответствующих норм в Конституции.

Совершенствование вопросов организации и эффективного управления экономикой в рыночных условиях возможно также путем внесения изменений и дополнений в конституционные законы, в первую очередь – «О Парламенте» и «О Правительстве». В частности, в Конституцию предложено включить нормы о заслушивании отчетов Высшей аудиторской палаты на заседании Мажилиса два раза в год.

Достоинством Конституции Респуб­лики Казахстан является закреп­ление принципа разделения властей, дополненного и уточненного во исполнение Послания-2022. Вмес­те с тем одной из проблем казахстанского общества является слияние бизнеса и власти, о чем Президентом РК сказано и на встрече с представителями бизнеса в мае 2022 года, поэтому вопросы разделения экономической и политической власти должны быть предметом дальнейших правовых, экономических, социо­логических исследований.

Таким образом, резервы основных конституционных начал для дальнейшего эффективного регулирования экономических отношений являются неисчерпаемыми, позволяют и далее совершенствовать развитие экономики на благо народа. Одной из неотложных мер для достижения наз­ванной цели видятся принятие на референдуме представленного на обсуждение народа проекта Закона «О внесении изменений и дополнений в Конституцию Республики Казахстан».

https://kazpravda.kz/n/referendum-v-kazahstane-i-politika-i-ekonomika/

Ата заңымыздағы Жергiлiктi мемлекеттiк басқару және өзiн-өзi басқару жайлы баптарды қамтыған құқықтық құжаттың бірі – 88-бап.

4 тармақтан тұратын бұл бапқа бұған дейін де бірнеше рет өзгертулер мен толықтырулар енгізіліп, бірнеше рет түсіндірмелер жасалған. Десе де осы жолы бұл баптан бір ғана сөз алынып тасталды. Сол бір ғана сөздің өзі еліміздегі саяси жағдайға айтарлықтай өзгеріс енгізе алатынын айқын көрсетіп тұр.

Сөз басында айттық, 88-бап – еліміздегі әкімшілік басқару тетіктеріне арналғанын. Ал осы баптың 4-тармағындағы «Президенті» деген сөздің алынып тасталуы, баптың міндетін қаз-қалпында сақтағанымен, елдегі суперпрезиденттік жүйеден арылудың алғашқы қадамындай көрінеді.

Оқырманымызға түсінікті болуы үшін, 88-баптың қазіргі қолданыстағы нұсқасын ұсынып көрейік: «Әкімдердің шешімдері мен өкімдерінің күшін тиісінше Қазақстан Республикасының Президенті, Үкіметі не жоғары тұрған әкім жоюы мүмкін, сондай-ақ олардың күші сот тәртібімен жойылуы мүмкін»  делінген қазіргі Ата заңымызда.

Осы жердегі «Президенті» деген сөзді әдейі ерекшелеп көрсетіп отырмыз. Себебі жаңадан ұсынылған жобада дәл осы сөз алынып тасталады. Яғни, бұдан былай жергілікті әкімдердің шешімдері мен өкімдерінің күшін жоюға Мемлекет басшысы араласпайды деген сөз. 

88-бапқа енгізілген өзгерісті төмендегі салыстырудан анығырақ оқуға болады.

Айта кетейік, Конституциялық реформаға ұсынылған Ата заңымыздың жаңа нұсқасы жақында жарияланды. Ал ескі нұсқасы Ақорданың ресми сайтында жарияланған қазіргі кездегі қолданыстағы Конституциядан алынды.

88-бап

Жаңа нұсқада: 88-баптың 4-тармағындағы «Президенті» деген сөз алып тасталсын.

Ескі нұсқада: 88-баптың 4-тармағы

4. Әкімдердің шешімдері мен өкімдерінің күшін тиісінше Қазақстан Республикасының Президенті, Үкіметі не жоғары тұрған әкім жоюы мүмкін, сондай-ақ олардың күші сот тәртібімен жойылуы мүмкін.

Ескерту. 88-баптың 4-тармағына түсініктеме берілді - ҚР Конституциялық Кеңесінің 2000.05.31 N 3/2 қаулысымен.

Естеріңізге сала кетейік, Конституциялық реформада өзгертілген баптар: 4-бап, 6-бап, 15-бап, 23-бап, 24-бап, 42-бап, 43-бап, 44-бап, 46-бап, 47-бап, 50-бап, 51-бап, 52-бап, 53-бап, 54-бап, 55-бап, 56-бап, 57-бап, 58-бап, 61-бап, 62-бап, 71-бап, 72-бап, 73-бап, 74-бап, 78, 82, 83-баптар, 87-бап.

https://baq.kz/konstitutsiyalyq-reforma-qay-bap-qalay-ozgeredi-88-bap_279785/

Конституциялық реформаның тағдырын шешетін республикалық референдумға екі-ақ күн қалды. Осы қарбаластың алдында ҚР Парламенті Сенатының депутаты Ләззат Сүлейменнен сұхбат алудың сәті түсті. Талай жыл Орталық сайлау комиссиясында еңбек еткен сенатор референдумға шығарылатын өзгерістер төңіргеніде ел аузында жүрген даулы пікірлер туралы пайымын айтты. - Ләззат Жаңылысқызы, орталық сайлау комиссиясында талай жыл еңбек еткеніңізді білеміз. Дегенмен біздің елдің референдум өткізу тәжірибесі соншалықты бай деп айтуға келмейтін шығар. Бұл жолғы референдумның халық алдындағы, халықаралық аренадағы легитимділігі қалай қамтамасыз етіледі? - Иә, біздің елде референдум өткізу тәжірибесі қалыптасқан деп айтуға келмейді. Осы 30 жыл ішіндегі бұл үшінші референдум. Референдум кезінде байқаушылар қатысады. Орталық референдум комиссиясының мәліметіне сәйкес 5 маусымға тағайындалған республикалық референдумға халықаралық ұйымдардың және шет мемлекеттердің байқаушыларынан ТМД байқаушылар миссиясынан, ТМД-ға қатысушы-мемлекеттердің Парламентаралық Ассамблеясынан, Түркі мемлекеттері ұйымынан байқаушылар миссиясынан, ЕҚЫҰ/ДИАҚБ референдумды Бағалау жөніндегі миссиясынан байқаушылар қатысуға ниет білдіріп отыр. Сонымен қатар, Ресей Федерациясы, Тайланд Корольдігі, Армения, Қырғызстан, Молдова, Палестина, Тәжікстан, Түркия, Франция, Әзербайжан, Беларусь, Болгария, Грузия Республикаларынан шет мемлекеттер байқаушылары да қатысады. Байқаушылар референдум комиссияларының жұмысына араласпайды, бірақ толыққанды бүкіл үрдіске бақылау жасауға құқығы болады. - Сіздің пайымыңызша, республикалық референдумға шығарылып отырған мәселелердің ішіндегі ең маңыздылары қайсысы? - «Күшті Президент – ықпалды Парламент – есеп беретін Үкімет» қағидатын басшылыққа аламыз», – бұл Президент пікірі. Яғни, Қазақстанды азаматтық қоғамы қалыптасқан тиімді мемлекетке айналдыру – реформалардың берік саяси-құқықтық іргетасы, мақсаты. Меніңше, ұсынылып отырған Конституциялық өзгерістердің барлығы маңызды. Олар өзара байланысты жəне бір мақсатты көздейді, атап айтқанда: Азаматтардың Конституциялық құқықтарын қорғау. Суперпрезиденттік басқару үлгісінен бас тарту; Билік өкілеттіктерін қайта бөлу арқылы биліктің тепе-теңдігі мен теңгерімдігін қамтамасыз ету; Парламентті күшейту; Елді басқару ісіне халықты белсенді қатыстыруға конституциялық негіз қалыптастыру. - Қазақстандықтардың өмірінде барынша жылдам көрініс табатын қандай конституциялық өзгерістер бар деп есептейсіз? - Ең алдымен, менің ойымша, елді басқару ісіне қатысу мүмкіндігінің кеңеюі. Бұл бағытта ұсынылып отырған қадамдар саяси үдерістерді шын мәнінде демократияландырады. Сайлау жүйесінің өзгеруіне байланысты бір мандатты округтерден белсенді азаматтардың Мәжіліске, облыстық, аудандық, қалалық мәслихаттарға келуі саяси плюрализм ауқымын кеңейтеді. Өйткені, Жаңа Конституция қабылданғаннан кейін және тиісті заңдарға өзгерістер енгізілгеннен кейін Мәжіліс, мәслихаттар жаңа сайлау жүйесімен сайлануға міндетті. Сол кезде аудандарда мәслихаттар тек қана бір мандаттық округтерден сайланады. Облыстық мәслихаттың 50%-н, Мәжілістің 30%-ы жекелеген азаматтарға бір мандатты округтер бойынша сайлануға мүмкіндік береді. Бұл қоғам өмірінде бірден көрінетін мәселе деп ойлаймын. Екіншіден, азаматтардың конституциялық құқын қорғау үшін жасалып отырған қадамдар. Конституциялық Сот Ата заң кепілдік беретін азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына тікелей қатысты өтініштерін және нормативтік-құқықтық актілердің Республика Конституциясына сәйкестігін қарайды. Прокуратураның құзыреті, оның жасақталуы мен қызмет тәртібі Конституциялық заңмен белгіленеді. Үшіншіден, жаңа партиялардың қалыптасуы. Қазірдің өзінде де бірнеше танымал, белсенді азамат өз партияларын құру туралы бастамаларын көтеріп отыр. Саяси партия құру тәртібі жеңілдетілді. Ол үшін 5000 партия мүшесі жеткілікті және облыстардағы өкілдіктерінің ашылуы туралы талаптардың бәріне жеңілдіктер енгізіледі. - Жердің асты мен үстіндегі байлықтың бәрі халықтың игілігі екені Конституцияға жазылмақшы. Халық мұны құптағанымен осы өзгертудегі екінші сөйлемге күмәнмен қарап отыр. Мемлекет халықтың атынан аталған игіліктерді пайдалану бойынша шешім қабылдайды дегенді қабылдағысы келмейді. Жұрттың бұл қаупі қаншалықты орынды? Бұған дейін Конституцияда жердің асты мен үстіндегі байлықтың халық игілігі екенінің жазылмауы салдарынан қандай да бір келеңсіздіктерге жол берілген бе? Жалпы бұл сөйлемді жазу не үшін қажет болып отыр? Ол жазудың Ата заңда болуы жер қойнауы мен табиғи ресурстарды игеру ісіне қандай өзгеріс әкеледі? - Қазіргі Конституцияда жер қойнауы мемлекетке тиесілі деп жазылып тұр. Әкімдер мемлекет атынан жер мәселесін өздері шешіп, халық мүддесін ескермеген жағдайлар аз емес. Халықтың жайылым жерлерінің жоқтығына байланысты-ақ жүздеген мысал келтіруге болады. Бұл мәселені шешу туралы кездесулер кезінде халық депутаттарға нақты талап қойып отыр. Конституциялық реформа жөніндегі жұмыс тобы осы мәселелерді сараптап, мынадай түзетулерді енгізді: «Жер жəне оның қойнауы, су көздері, өсімдіктер мен жануарлар дүниесі, басқа да табиғи ресурстар халыққа тиесілі. Халық атынан меншік құқығын мемлекет жүзеге асырады. Жер, сондай-ақ заңда белгіленген негіздерде, шарттар мен шектерде жеке меншікте де болуы мүмкін». Бұл қадам өте маңызды, енді жер - халықтың меншігі. Мемлекет жер ресурсын басқару процесінде ең алдымен халықтың, қоғамның мүддесін басшылыққа алу керек. Осылайша, әкімдер жерді өз қалауымен жекеменшікке беруі сияқты тәуекелдер жойылуы тиіс. Кез келген уақытта жер мәселесі туралы келісім болмаса, оны талқылауға шығаруға, шешімді жою мәселесін қоюға құқылы болады. Жерді басқаруда қате кетсе, тиісті адамдар жауапкершілік тартады, яғни жер мәселесін шешу үшін халықтан сұрау керек. Бұл Конституциялық түзетудің ауқымында қолданыстағы заңдарға өзгерістер енгізілуі, жерді басқарудың тиімді тетіктері қарастырылуға тиіс. - Конституциялық реформадағы облыс әкімдерін жанама сайлау мәселесін де халық екіұшты қабылдап отыр. Халықтың өзі тікелей дауыс бермегендіктен, жұртқа жақын басшы келе қоятынына күмәнмен қарайтындар бар. Оның үстіне әкім лауазымына үміткер екі адамды да халық ұсына алмайды. Референдумға бұл мәселе неге осы күйінде ұсынылып отыр деп ойлайсыз? - Иә, халық тікелей ұсына алмаса да, өзінің өкілдері мәслихат депутаттары арқылы облыс әкімдерін сайлайды, яғни облыс әкімдерін сайлауда – жанама сайлау құқығы енгізіліп отыр. Облыстың барлық мәслихат депутаттары жиналып, Президент ұсынған кандидаттарға дауыс береді. Бұған дейін облыс әкіміне бір-ақ кандидат ұсынылатын, мәслихаттың келісімімен жалпы дауыс берумен шешілетін. Қазір кемінде екі, мүмкін одан да көп азаматтың кандидатурасы ұсынылады және депутаттар оларды жақтап немесе қарсы дауыс береді. Бұл тәртіп те алға ілгерілеушілік деп ойлаймын. Жалпы атқарушы билікті халықтың тікелей сайлауы ауыл әкімдерін сайлаудан басталды, енді аудан әкімдерін сайлау енгізіледі. Одан кейін барып, облыс әкімдеріне кезең-кезеңмен келу мүмкіндігі қарастырылатын болар. Жалпы жергілікті атқарушы биліктегі негізгі буын - аудан әкімдері. Өйткені жерге, халықтың күнделікті тұрмыс-тіршілігіне байланысты мәселелер аудан әкімінің шешімімен жүзеге асырылады. - 23-баптың 2-тармағындағы түзету бойынша, «Конституциялық Соттың, Жоғарғы Соттың және өзге де соттардың төрағалары мен судьялары, Орталық сайлау комиссиясының, Жоғары аудиторлық палатасының төрағалары мен мүшелері қандай да бір саяси партияны қолдап сөйлемеуге тиіс», - деп жазылмақшы. Бұрын бұл санатта ондай тыйым болмаған еді. Демек, аталған лауазым иелері елдегі сайлау процестеріне араласып келген деп айтуға бола ма? Оның қандай мысалдарын айта аласыз? Ал егер бұған дейін ондай проблема туындамаса, өзгеріс енгізу не үшін қажет болып тұр? - Конституциялық өзгерістерге сәйкес өзіңіз атап отырған жоғарғы лауазымды азаматтар енді саяси партияның мүшелері болмайды. Яғни жаңа саяси конструкцияда бұл лауазымдар партиялар мүддесінен жоғары тұрады. Жасыратыны жоқ, осыған дейін, Нұр-Отанның билік партиясы болып, үстемдікке ие болғаны белгілі. Ондай проблемалар болды, ендігі кезеңде бұндай тәжірибеге жол берілмеуі тиіс. Конституциялық реформалардың мақсаты да осы. - 44-баптың 4-тармағында Президент қайта құрылатын Конституциялық Соттың төрағасын тағайындайтыны айтылған. Бұл елдегі сот билігін Президентке тікелей тәуелді ететін норма емес пе? Мысалы, Германияда Конституциялық Сот төрағасын канцлер тағайындай ма? - Президент Қасым-Жомарт Тоқаев елде 1995 жылы жұмысын тоқтатқан Конституциялық Сотты қайта құруды тапсырды, конституциялық бақылау органы қайта жанданады. Конституциялық сотты ұйымдастыру және оның қызметі, атап айтқанда нормативтік-құқықтық актілердің, оның ішінде заңдардың күшін жою жөніндегі өкілеттіктерге қатысты түпкілікті шешімдер Конституциялық Сот туралы тиісті Конституциялық Заңда реттелетін болады. Соттың өзі Төрағаны қосқанда 11 судьядан тұрады. Төрт судьяны Президент тағайындайды, алты судьяны Парламенттің қос палатасы тағайындайды. Президент Сот Төрағасын Сенаттың келісімімен, Төрағаның орынбасарын Сот Төрағасының ұсынуы бойынша судьялар арасынан тағайындайды. Бұл процесс Конституциялық сотта теңгерімділікті қамтамасыз етеді. Өзіңіз айтқандай, Германияда Конституциялық сот – ең жоғарғы сот органы. Төраға 12 жыл мерзімге сайланады. Он алты судьяның сегізін Бундестаг сайлау комиссиясы, қалған сегізін Бундесрат федералды жерлерінің өкілдері таңдайды. Сот ГФР-дің негізгі заңына түсінік береді және конституциялылықты, яғни Конституцияға федералды және жер заңдарының сәйкестігін тексереді, Бундестаг пен Бундесраттың шешімдерінің күшін жоюға құқылы. Қазақстанның Конституциялық сотының да конституциялық емес деп танылған заңдар мен баптардың күшін жоятын өкілеттілігі болады, ол арнайын заңдарда қаралады. Әр түрлі деңгейдегі судьяларды сайлау коғам көтеріп жүрген мәселелердің бірі. Бұл да кезең-кезеңімен қаралатын маңызды реформалар болмақ. - Жоғары аудиторлық палата мен Есеп комитетінің айырмашылығы қандай? - Есеп комитетінің Жоғары аудиторлық палата болып қайта құрылуы ең алдымен мемлекеттік бюджетті бақылауды күшейтеді, мемлекеттік қаражатты жұмсаудың тиімділігін арттырады. Бұл құрылым Мәжіліске есепті болмақ. Мәжіліс депутаттары – 98 адам халықтың өкілдері, яғни бюджет қаражатына Мәжіліс арқылы халық бақылауын күшейтеді деп айтсақ артық болмас. Бұл жерде Жоғары аудиторлық палата тек қана республикалық бюджеттің орындалуын ғана емес, квазимемлекеттік сектордағы мемлекеттік қаражат, жергілікті бюджет – барлығына сараптама жасайды және жылына екі рет Мәжілістің алдында есеп береді, - деп Конституция жобасына енгізіліп отыр. Аудиторлық палата тек қана жылына екі рет есеп беріп қана отырады деп ойламаймын, нақты жобалар бойынша, депутаттармен қоян-қолтық жұмыс істеу арқылы бюджеттің атқарылуының сапасын арттыруға ықпал ететін мықты институт болмақ. - Заң қабылдау процесіндегі Мәжіліс пен Сенаттың құзыретіне қатысты өзгертулерді қарапайым тілмен түсіндіріп беріңізші. Заңды қабылдау құзыреті екі палатаның біріне ғана берілетін болса, екіншісін ұстаудың қажеті қандай? - Қазіргі тәжірибеге қарасаңыздар заңдардың көпшілігі қоғамда Мәжілісте шешім қабылданғаннан кейін талқыланады. Бұл жерде Сенаттың көпшіліктің мүддесін ескере отырып, Мәжіліске қайтару мүмкіндігі бар. Оның үстіне аймақтардың мүдделері, ұлттар мәселесі және т.б. Сенат жұмысында шоғырландырылады. Заңдарды қабылдау тәртібі Мәжіліске басымдық беріле отырып, Конституциялық өзгерістерде көрсетілген. Парламентке байланысты Конституциялық өзгерістер заңдардың сапасын жақсартуға, қоғамдағы өзекті мәселелердің Парламентте талқылануына бағытталған. - 83-бапта «Адам құқықтары жөніндегі уәкіл өз өкілеттіктерін жүзеге асыру кезінде тәуелсіз болады және мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдарға есеп бермейді» деген сөйлем енгізіліп жатыр. Бұл не үшін қажет? Бұған дейін аталған уәкіл осындай кедергілерге тап келіп, соның кесірінен адам құқықтары елімізде табанға тапталған жайттар болды ма? Солай болса, қандай нақты мысал келтіре аласыз? - Халық арасында құқықтарымыз бұзылды деген пікір жиі естілетін болды. Сенатқа қабылдауға келген азаматтар да, халықпен кездесулерімізде де осы мәселе көтерілді, яғни проблема бар. Әлемдік тәжірибеде адам құқықтарын қорғаумен тек құқық қорғау органдары ғана емес, тәуелсіз институттар да айналыса алады. Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің негізгі міндеті азаматтардың құқықтарын қорғау. Бұл да ҚР азаматтарының құқын қорғауға бағытталған қадам. Қаңтардағы оқиғаларды тергеу кезеңінде Адам құқықтары жөніндегі уәкіл іс жүзінде алғашқы күннен бастап белсенді жұмыс атқарғаны белгілі. Омбудсмен, беделді заңгерлер бастаған тәуелсіз қоғамдық комиссиялар прокуратура органдарымен тығыз өзара іс-қимыл жасап, өз ұстанымдарын ашық білдірді және азаматтарымызды қорғады. Нәтижесінде заңсыз үкімдердің тәуекелдерін едәуір төмендетуге қол жеткізілді. Омбудсменнің мемлекеттік органдар мен лауазымды тұлғаларға тәуелсіздігі мен есеп бермейтіндігі, сондай-ақ оған ешкімнің тиіспеуі кепілдігі бекітілетін болады және өз жұмысы кезеңінде Сенаттың келісімінсіз тұтқындауға немесе күштеп әкелуге де болмайды. Уәкілдің тек Сенаттың келісімімен ғана құқық қорғау органдарымен ұсталуы мүмкін деген сөз. Бұл оны құқық қорғау және басқа мүдделі органдарының қысымынан қорғау, яғни оны тәуелсіз ету үшін қажет. Бұл орайда да Конституциялық заңның қабылдануы көзделеді, яғни бұл тетік қалай іске асырылатынын біз талқылап, нақты ұсыныс енгізуге тиіспіз. Барлығы Адам құқықтарын қорғау институтын күшейтуге бағытталған. Адам құқықтары жөніндегі Уәкілдің жергілікті жерлерде де уәкілдері болады. Бұл қадамдардың бәрі маңызды, жергілікті жерлерде азаматтардың құқықтарын қорғалуына сапалық өзгерістер әкеледі. - 87-баптың 4-тармағында Республика Президенті өзінің ұйғаруы бойынша облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың және астананың әкімдерін қызметінен босатуға құқылы екені айтылған. Мәслихат өкілдерінің келісімі ескерілмей ме? Тағайындаған кезде солардың жанама дауыс беруі арқылы шешім қабылданды емес пе? - Мәслихат депутаттарының облыстың да, қаланың да, ауданның да әкімдерін қызметінен босатуға құқығы бар. Қазіргі заңнама бойынша, егер мәслихат депутаттарының 1/5 тиісті әкімді орнынан алу туралы бастамашылық жасаса, ол мәслихат сессиясында қабылданса, әкімді орнынан босату туралы мәселені Президенттің немесе жоғары тұрған әкімнің алдына қою құқығы бар. Сондықтан да мәслихат депутаттарының пікірі әкімді жұмыстан босатуда есепке алынады. -Сұхбатыңызға рахмет!

https://www.inform.kz/kz/oblys-akimderin-saylau-maselesi-kezen-kezenimen-karalady-senator_a3939840

Қазақстанның конституциялық реформасы - бұл жұртшылықтың сұрауы мен ұсыныстарына негізделген саяси реформалардың президенттік бағдарламасын іске асыру. Бұл туралы қазақстанның Израильдегі елшілігінде өткен ҚР Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу жөніндегі республикалық референдумға арналған дөңгелек үстел барысында айтылды, деп хабарлайды ҚазАқпарат ҚР Сыртқы істер министрлігінің баспасөз қызметіне сілтеме жасап. Жиында Қазақстан Елшісі Сатыбалды Бұршақов конституциялық реформаның тұжырымдамалық негіздері мен ерекшеліктерін егжей-тегжейлі түсіндірді. Оның пікірінше, Қазақстанның конституциялық реформасы - бұл жұртшылықтың сұрауы мен ұсыныстарына негізделген саяси реформалардың президенттік бағдарламасын іске асыру. Ол мыналарды қамтиды: қолданыстағы саяси модельді түбегейлі трансформациялау, билік тармақтары арасындағы өзара қарым-қатынастың оңтайлы теңгерімін қалыптастыру және мемлекет пен қоғам арасында тиімді диалог құру», - деп атап өтті ол. Өз баяндамаларында Израиль сарапшылары Қазақстан билігінің саяси жүйені трансформациялаудағы және мемлекеттің одан әрі өркендеуі жолындағы жүйелі тәсіліне ерекше назар аударды. Сондай-ақ, дөңгелек үстелге қатысушылар Қазақстан мен Израиль арасындағы қарым-қатынастардың қарқынды дамып жатқандығын мәлімдеп, өзара ынтымақтастықтың болашағын жоғары бағалады. Айта кетейік, дөңгелек үстелді 31 мамыр күні Қазақстанның Израильдегі Елшілігі жетекші саясаттанушылар, Израиль БАҚ өкілдері және Қазақстан достары клубының қатысуымен ұйымдастырды. Іс-шара Израиль сарапшылар қауымдастығының Қазақстандағы ауқымды саяси өзгерістерге қызығушылығын көрсететін белсенді пікірталас форматында өтті. Қазақстаннан шыққан бүкіл израильдік иммигранттар қауымдастығының төрайымы Зинаида Полянскаяның ұсынысы бойынша жиын 31 мамыр - Саяси қуғын-сүргін құрбандарын еске алуға арналған бір минуттық үнсіздікпен басталды. Сондай-ақ, іс-шара аясында Қазақстандағы Конституциялық реформалар бойынша ICES президенті, Шығыс Еуропа және ТМД елдері институтының директоры Александр Цинкер, Еуроазиялық еврейлер конгресінің бас директоры доктор Хаим Бен Яаков, «Israel Hayom» күнделікті газетінің аға шолушысы Ариэль Бульштейн, Қазақстан мен Орталық Азиядан келген еврейлер халықаралық ұйымының төрайымы Наталья Дивинская Иерусалим университетінің профессоры доктор Владимир Месамед, профессор Зив Ханин, саясаттанушы Юрий Бочаров және басқа да қатысушылар баяндама жасады. Теги:

https://www.inform.kz/kz/konstituciyalyk-reformanyn-maksaty-memleket-pen-kogam-arasynda-tiimdi-dialog-kuru-elshi_a3940040

Осталось несколько дней до проведения республиканского референдума. По словам доктора юридических наук, члена комитета науки КАЗГЮУ Индиры Аубакировой, на референдуме решится, хотят ли казахстанцы того, чтобы в их жизни было больше таких ценностей, как справедливость, законность, демократия.

Корреспондент МИА «Казинформ» узнала у Индиры Аубакировой настроение студентов: достаточно ли они информированы и какого мнения придерживаются. Спикер также ответила на главный вопрос – ради чего будут голосовать казахстанцы. - Как поправки, по Вашему мнению, окажут влияние на улучшение благосостояния казахстанцев? - Как член рабочей группы по поправкам в Конституцию, как ученый-юрист могу смело заявить, что весь комплекс разработанных поправок, каждое новое положение разрабатывалось только с одной целью – повысить уровень благосостояния нашего народа, каждой казахстанской семьи. Любую поправку невозможно рассматривать изолированно от других. Например, поправка, направленная на демократизацию политической системы, не может не влиять на усиление прав и свобод граждан. Допустим, мера, направленная на усиление правозащитных институтов, не может не влиять на систему сдержек и противовесов. Государство не может быть демократическим и при этом неправовым. Все вносимые в текст Конституции идеи взаимосвязаны и взаимообусловлены. Курс на демократизацию, инициированный Главой государства, поднимает ценность верховенства права, разделения властей и развития институтов гражданского общества. Поэтому весь перечень конституционных новшеств, безусловно, окажет общее позитивное влияние на будущее казахстанцев. Однако, если выделить главенствующую идею, которая лежит в основе конституционной реформы в целом, на мой взгляд, это идея справедливого общественного устройства, направленная на создание равных возможностей для каждого казахстанца. Равенство политических, экономических, социальных возможностей – это, когда все позиции в обществе достигаются на основе личных успехов, труда, таланта. Вторая республика будет базироваться на идейном фундаменте равного права на доступ к разным благам, собственности и государственным должностям. Благосостояние казахстанцев должно зависеть не от принадлежности к какому-то клану или близости к высшему должностному лицу. Приобретение собственности, перемещение на высокие этажи социального статуса и другие достижения должны зависеть от потраченных человеком собственных умственных усилий, его трудолюбия, предприимчивости, и других личных качеств. И поправки в Конституцию закладывают именно эти ценности, ориентированные на создание равных условий для всех. - Ради чего будут голосовать казахстанцы на референдуме? - Однозначно ради появления новых возможностей. Не будет преувеличением считать, что на референдуме решится, хотят ли казахстанцы, чтобы в их жизни было больше таких ценностей, как справедливость, законность, демократия. Референдум – это возможность всему казахстанскому обществу сказать «нет» семейственности, коррупции, злоупотреблению властью, правовому нигилизму, скрытым схемам распределения природных ресурсов, олигополии. Референдум – это возможность сказать «да» сокращению полномочий президента, политической конкуренции, большей правовой защищенности граждан, усилению контроля за расходованием государственного бюджета, обеспечению права выбирать не только партию, а конкретных людей в Мажилис и другие представительные органы. Придя на референдум, голосующий делает выбор о внепартийности Главы государства как лица, уравновешивающего все ветви государственной власти, внепартийности президента, запрете близким родственникам Главы государства занимать высокие должностные позиции. Сейчас у каждого гражданина нашей страны есть шанс выбрать новые перспективы для всех казахстанцев. При проведении референдума гражданин выражает свою позицию напрямую, и каждому дается шанс стать не объектом, а субъектом законодательного процесса, показать, что его мнение имеет значение. - Как после референдума изменится система выборов акимов и депутатов? - В результате конституционной реформы расширяются возможности для вовлечения всех граждан в выборные и политические процессы. Реформы нацелены на обеспечение реального права граждан на выбор, на альтернативу. Мажилис предлагается формировать по смешанному принципу: 70% по партийному списку и 30% по одномандатным округам. Причем из Мажилиса исключается квота для Ассамблеи народа Казахстана. Следует отметить, что у населения того или иного избирательного округа есть право отозвать депутата, избранного от этого округа, что повышает ответственность народного избранника за осуществление деятельности в интересах людей. Теперь как минимум треть состава депутатского корпуса нижней палаты будет действовать, исходя из приоритета интересов своих избирателей. Если в действующей Конституции в Сенате 15 депутатов назначались Президентом, то теперь только 10 депутатов назначаются им, при этом 5 из них - по предложению Ассамблеи народа Казахстана. Здесь стоит подчеркнуть, что Глава государства указал, что следует разработать эффективные и прозрачные процедуры отбора кандидатов в депутаты Сената от Ассамблеи. На областном уровне и в городах республиканского значения появляется возможность посредством голосования в маслихатах выбирать из не менее двух кандидатур на должность акима, предложенных Главой государства. Иными словами, устанавливается возможность альтернативы кандидатур акимов. Что это влечет для населения? То, что выбирать будут того, кто предложит более качественную программу решения проблем своей области или города. Аким становится подконтролен обществу и будет понимать, что оценка его эффективности напрямую связана с реализацией предвыборной его программы. По сути, поправками вводится косвенная выборная система. В заключении отметим, что процесс конституционной модернизации в Казахстане закладывает идейный и ценностный потенциал, который сделает механизм функционирования государственного аппарата и взаимоотношения власти и общества более справедливыми, демократичными. У нашей страны сейчас есть исторический шанс стать пространством равных возможностей и равных условий для каждого ее жителя. Главной институциональной гарантией прав человека является гарантия именно судебной защиты. Поэтому то, что в обновленной Конституции предусматривается создание Конституционного суда, является важнейшим шагом на пути обеспечения большей правовой защищенности личности, построения конституционного государства. В отличие от Конституционного совета Конституционный суд наделяется полномочием осуществлять конституционное правосудие. Не будет преувеличением сказать, что роль Конституционного совета преимущественно сводилась к функции юридического консультанта Президента. Теперь круг субъектов, кто наделяется правом обращения в Конституционный суд оспаривать конституционность нормативных правовых актов, существенно расширяется. Так, граждане Казахстана наделяются правом обращения в Конституционный суд. Сейчас граждане лишены права обращаться в Конституционный совет. Правом обращения в Конституционный суд наделяется также Уполномоченный по правам человека. Согласно поправкам, и органы прокуратуры, призванные оперативно реагировать на любые нарушения законов, приобретают конституционный статус и право обратиться в Конституционный суд. Иными словами, гарантии ввиду появления указанных инстанций, к которым может обратиться казахстанец за защитой своих прав и интересов, усиливаются. При этом поправки предусматривают, что судей Конституционного суда будет 11, назначаются они на шесть лет и занимать должность могут не более двух раз. Конституционное правосудие этими нормами приобретает максимально беспристрастный характер. - Что думают Ваши студенты о проведении референдума? - Мои студенты в том возрасте, когда последний референдум в Казахстане проводился в их младенчестве. Поскольку они обучаются на юристов, предстоящее событие вызывает у них неподдельный интерес. Они осознают, что 5 июня 2022 года войдет в учебники конституционного права, истории, политологии. Поэтому все изменения и дополнения, которые предлагаются в модернизированной версии Конституции, ими анализируются и сравниваются с опытом других государств. Как рассказала мне одна из студенток, она так прониклась новыми конституционными идеями, что это подтолкнуло к обсуждению вносимых поправок в семье. После этого ее родители планируют проголосовать за поправки. Что касается информированности населения, сейчас можем наблюдать, насколько активно задействовано множество источников информации по разъяснению смысла вносимых конституционных новшеств. Надо отдать должное - проводится масштабный объем работ, чтобы широкие слои населения могли вникнуть в содержание вносимых изменений в Конституцию и пойти на референдум осознанно. Судя по информации, которая появляется на телевидении, в газетах, социальных сетях, казахстанцы стараются уяснить для себя смысл предлагаемых поправок. Заметно, как информационное пространство Казахстана наполнилось размышлениями и комментариями экспертного сообщества - юристов, политологов, социологов и других специалистов. Представители самых различных общественных и политических организаций активно приглашаются на различные диалоговые площадки для конструктивного обсуждения новых конституционных идей. Люди обсуждают их в социальных сетях, комментируют отдельные поправки. Причем многие из тех, кто изначально был настроен скептически, после проникновения в смысл предлагаемых поправок и комментариев со стороны своих подписчиков, заметно умерили свой скепсис. Они стали понимать, что с помощью внесения поправок в текст Конституции решается задача избавления от того, что мешает двигаться нам вперед и появляются реальные политические и правовые инструменты, способные вывести развитие Казахстана на качественно другой уровень. Сейчас прослеживается явная тенденция одобрения большинством внесения разработанных поправок в Конституцию.

https://www.inform.kz/ru/kazhdomu-daetsya-shans-stat-sub-ektom-zakonodatel-nogo-processa-yurist-o-referendume_a3939931