Дауды шешудегі медиацияның маңызы
Татуласу рәсімдері бүгінгі таңда тек еліміз бойынша ғана емес, бүкіл дамыған мемлекеттердің азаматтық-құқықтық кеңестігіндегі дау мен жанжалды шешудегі ең маңызды, перспектиалы рәсімдердің бірі болып отыр. Бұл ретте татуластыру рәсімдері немесе оның баламалы түрлерінің дауды сот тәртібімен шешуге қарағанда үлесі елеулі.
Бүгінде соттар жұмысына заманауи форматтар енгізу арқылы артық сот рәсімдері мен шығындары қысқартылды, Азаматтық процестік кодекске өзгіріс енгізілді. Соның нәтижесінде татуластыру рәсімдерін қолдана отырып, дауды реттеу жаңашылдығы қолға алынды.
Тараптарды татуластыру негізінде неке және отбасы қатынастарынан туындайтын мүліктік даулар, шарт міндеттемелері және зардапты өтеу даулары бойынша жүргізіледі. Тараптарға АПК-нің 174 бабының 3-тармағына сәйкес, татуласу рәсімін қолдана отырып дауды реттеу туралы өтінішхат, егер осы кодексте немесе заңда өзгеше көзделмесе, жария-құқықтық қатынастардан туындайтын істерден басқа, талап қою ісін жүргізудің кез келген ісі бойынша берілуі мүмкін екендігі түсіндіріледі. Татуластыру рәсімі іс жүргізудің кез келген сатысында мүмкін. Егер талаптар келісімге талап арызды сот өндірісіне қабылдау сатысында он күн ішінде келмесе , сот өндірісі басталғаннан кейін де татуластыру рәсімін жүргізе алады. Бұл да өз кезегінде оң нәтиже береді.
Сот тарапынан бітімгершілік келісімдермен қатар, медиациялық келісімдер де жасалады.
Бүгінгі таңда әлемдік тәжірбие татуласудың балама тәсілдерінің бірі ретінде – медиацияны ұсынады. Медиацияны қолдану саласы – жеке және заңды тұлғалар қатынасын азаматтық, еңбек, отбасылық және өзге де құқықтық қатынастардан туындайтын, сондай-ақ қылмыстық теріс қылықтар, онша ауыр емес және ауырлығы орташа қылмыстар, сондай-ақ Қылмыстық кодексінің 68-бабының екінші бөлігінде көзделген жағдайларда ауыр қылмыстар туралы істер бойынша қылмыстық сот ісін жүргізу барысында қаралатын даулар (жан-жалдар) және атқарушылық іс жүргізуді орындау кезіндегі туындайтын қатынастар.
Соттағы медиациялық келісімнің басқа келісімдерден басты айырмашылығы – тараптар талаптың көлемімен шектелмейді, яғни талап қоюшы сотқа тек материалдық залалды өндіру бойынша жүгіне отырып, одан бөлек моральдық зиянды өтеуге қатысты дау бойынша немесе жауапкер талап қоюшының тарапынан орын алған кемшіліктерге қатысты өз уәждері мен шарттарының негізінде келісімге келуге мүмкіндігі бар.
Сондай-ақ медиацияның тағы бір тиімділігі ретінде оның шарттарын орындауда жауапкердің мүдделі екендігін айту артық болмас, себебі келісім әрқашан екі жақтың шынайы мүмкіндігі мен ойын ескере отырып жасалады, яғни тараптардың медиация туралы шартта көрсетілген өзара ерікті ниет білдіру медиация рәсіміне қатысудың шарты болып табылады. Тиісінше, жауапкер өзіне жүктелген міндеттерін уақытылы және кемшіліксіз орындауға тырысады.
Атап өткеніміздей, дауды бейбіт жолмен шешіп, тараптар арасында өзара келісім орнатады. Елімізде даудың баламалы тәсілдерін енгізу 2011 жылдан бастау алды. Өткен кезеңде көріп отырғанымыздай, түрлі саладағы дауды шешуде оң өзгерістер байқалады.
Бұл, әрине, тек сот саласының емес, сотқа қатысушы тараптардың дауды баламалы тәсілдермен шешудің қаншалықты тиімді екендігіне іс жүзінде көз жеткізіп, оның қолдану кеңестігін кеңейті, өздерінің септігін тигізуіне тікелей байланысты. Тараптар қазіргі уақытта достық, кәсіпкерлік және туыстық қатынастарды сақтап, арадағы дауды ортақ келісімге келе отырып шешу қажеттігі қаншалықты маңызды екендігін ұғынып, оның мақсатқа қол жеткізудің кілті-бітім болғандығын басты назарға алуда. Сол себепті, алдағы уақытта көрсеткіштерде тараптар арасындағы шынайы жағдайда дауды шешудің баламалы жолдарын қолдану көптеп кездесетініне сенім мол.
Жарқайың аудандық соты.
