Сыбайлас жемқорлықтың алдын алу

Сыбайлас жемқорлық – бұл жай ғана қылмыс емес, сонымен бірге экономиканың дамуының да, елдің саяси жүйесінің жұмыс істеуінің де көрсеткіші.

"Сыбайлас жемқорлық" термині латынның "соггитреге" деген сөзінен шыққан, мағынасы бойынша "мемлекет ағзасын, қоғамдық қатынастарды бұзу" дегенді білдіреді, "сатып алу" терминінің мағынасы ретінде - лауазымды тұлғаның өз билік өкілеттіктері мен өзіне сеніп тапсырылған құқықтарын Заңға және моральдық нормаларға қайшы келетін алдау, қорқытып алушылық, әуре-сарсаңға салу жолымен жеке бас пайдасы мақсатында пайдалануын білдіретін термин нормалар.

Қазіргі әлемде сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресті күшейту жөніндегі жұмыс үздіксіз жүргізілуде және үнемі жетілдірілуде. Әлемде сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес тетіктерінің барлық елдер үшін оңтайлы бірегей жиынтығы жоқ. Әрбір ел қабылдайтын сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес жөніндегі әдістер жиынтығының ерекшелігі бірегей және тек саяси және экономикалық тұрақтылыққа ғана емес, сондай-ақ әдет-ғұрып пен дәстүрге, діни ерекшеліктер мен құқықтық мәдениет деңгейіне, сондай-ақ алып отырған аумақтың ауданына, тығыздығына, халық санына да байланысты.

Сыбайлас жемқорлық мәселесін талқылау кезінде оның осы қызметке ұсыныс пен сұранысқа қатысты аспектілерін ажырату қажет. Ұсыныс аспектісіндегі сыбайлас жемқорлық нақты Қызметтерді, ерекше режимді немесе келісімшарттарды алудың орнына пара беруді білдіреді, ал сұраныс аспектісіндегі сыбайлас жемқорлық практикасы пара беруге итермелеуде немесе оларды қорқытып алуда көрінеді. Соңғысы қаржы органдары мен саяси билік органдары өкілдерінің қатысуымен құрылуға тән.

"Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы" Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 2 шілдедегі Заңының 5-бабына сәйкес сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес мынадай қағидаттар негізінде жүзеге асырылады:

• баршаның заң алдындағы теңдігі қағидасы;
• мемлекеттік органдардың қызметін нақты құқықтық регламенттеуді, мұндай қызметтің заңдылығы мен жариялылығын, оған мемлекеттік және қоғамдық бақылауды қамтамасыз ету мәселелері;
• мемлекеттік аппараттың құрылымын, кадр жұмысын және жеке және заңды тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін қозғайтын мәселелерді шешу рәсімін жетілдіру мәселелері;
• жеке және заңды тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерін, сондай-ақ мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық, саяси-құқықтық, ұйымдастырушылық-басқарушылық жүйелерін қорғаудың басымдығы;;
• ҚР Конституциясының 39-бабының 1-тармағына сәйкес лауазымды және мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген басқа да адамдардың, сондай-ақ оларға теңестірілген адамдардың құқықтары мен бостандықтарын шектеуге жол берілуінің белгілері;
• жеке және заңды тұлғалардың бұзылған құқықтары мен заңды мүдделерін қалпына келтіру, сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтардың зиянды салдарын жою және алдын алу;
• сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарға қарсы күреске жәрдемдесетін азаматтардың жеке қауіпсіздігін қамтамасыз ету мәселелері;
• мемлекеттік функцияларды орындауға өкілетті және оларға теңестірілген тұлғалардың мемлекеттік құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау, аталған тұлғалар мен олардың отбасыларына лайықты өмір сүру деңгейін қамтамасыз ететін жалақы (ақшалай қамтылым) мен жеңілдіктер белгілеу мәселелері;
• осындай қызметті жүзеге асыратын жеке және заңды тұлғаларға кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеуге өкілеттік беруге жол бермеу, сондай-ақ оған бақылау жасау;
• сыбайлас жемқорлыққа байланысты қылмыстарды анықтау, ашу, жолын кесу және алдын алу мақсатында жедел-іздестіру және өзге де қызметті жүзеге асыру, сондай-ақ құқыққа қарсы жинақталған ақша қаражаты мен өзге де мүлікті заңдастыруға жол бермеу мақсатында Заңда белгіленген тәртіппен арнайы қаржылық бақылау шараларын қолдану туралы ұсыныстар енгізеді.;
• осы Заңның 3-бабының 1, 2 және 3-тармақтарында көрсетілген адамдар үшін кәсіпкерлік қызметпен айналысуға, оның ішінде шаруашылық жүргізуші субъектілердің басқару органдарында ақы төленетін лауазымдарға орналасуға, мұндай лауазымға орналасу заңдарда белгіленген лауазымдық міндеттерде көзделген кезде тыйым салуды белгілеу мақсатында жүзеге асырады.
• Қаралып отырған Заңның 12-бабында сыбайлас жемқорлыққа жағдай туғызатын құқық бұзушылықтар, сондай-ақ олар үшін жауапкершілік көзделген. Мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамдардың немесе оларға теңестірілген адамдардың мынадай:басқа мемлекеттік органдардың, ұйымдардың қызметіне заңсыз араласу әрекеттері сыбайлас жемқорлыққа жағдай туғызатын құқық бұзушылықтар болып табылады;
• аталған адамдардың не олардың жақын туыстары мен жекжаттарының материалдық мүдделерін қанағаттандыруға байланысты мәселелерді шешу кезінде өздерінің қызметтік өкілеттіктерін пайдалану;
• шешімдерді дайындау мен қабылдау кезінде заңды және жеке тұлғаларға құқыққа сыйымсыз қолдау көрсету;;
• кәсіпкерлік немесе табыс алумен байланысты өзге де қызметті жүзеге асыруда кімге болса да заңдарда көзделмеген кез келген жәрдем көрсетуге міндетті;
• мемлекеттік функцияларды орындау кезінде алынған ақпаратты, егер ол ресми жариялауға жатпайтын болса, жеке немесе топтық мүдделерге пайдалану;
• жеке және заңды тұлғаларға берілуі заңнамада көзделген ақпаратты беруден негізсіз бас тарту, оны кешіктіру, анық емес немесе толық емес ақпарат беру;
• жеке немесе заңды тұлғалардан ақпарат талап ету, оны ұсыну заңнамада көзделмеген;
• мемлекеттік және материалдық ресурстарды жекелеген кандидаттардың немесе қоғамдық бірлестіктердің сайлау қорларына беру;
• жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қараудың және өз құзыретіне кіретін өзге де мәселелерді шешудің заңда белгіленген тәртібін бұзу;
• жалпы қабылданған сыпайылық пен қонақжайлық нормаларына сәйкес, сондай-ақ хаттамалық және өзге де ресми іс-шараларды өткізу кезінде символдық назар белгілерін және символдық кәдесыйларды қоспағанда, жоғары тұрған ресми адамдарға сыйлықтар беру және қызметтік емес қызметтер көрсету;
• жеке немесе заңды тұлғаларға олардың құқықтары мен заңды мүдделерін іске асыруда көрінеу кедергі жасау;
• кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік реттеу өкілеттіктерін осындай қызметті жүзеге асыратын жеке немесе заңды тұлғаларға беру, сондай-ақ оған бақылау жасау;
• мемлекеттік бақылау және қадағалау функцияларын мемлекеттік орган мәртебесі жоқ ұйымдарға беру;
• Сыбайлас жемқорлық қазіргі қоғамның теріс құбылысы болып табылады, ол үнемі мұқият зерделеуді, жүйелі тәсілді, кешенді және жедел қарсы іс-қимылды талап етеді. Елдегі сыбайлас жемқорлықтың деңгейі мен ауқымы экономикалық дамуды тежейді, инвестициялық ахуалға теріс әсер етеді, елдің имиджін, Қазақстан Республикасымен ынтымақтастыққа халықаралық мүдделілікті төмендетеді. Осыған байланысты сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес біздің еліміз үшін негізгі басымдық болып табылады.

Қазақстан үшін сыбайлас жемқорлықты жеңу мемлекеттік саясаттың басты бағыттарының бірі болып табылады.

Жарқайың аудандық сотының аға сот приставы М.Асанбаев.